Azərtac xəbərlərdən “-mışdır” tipli şəkilçiləri yığışdırmağa başlayıb. Onillər boyu bu “informasiya agentliyi”nin ciddi görsənmək üçün işlətdiyi atributlardan biri “-mışdır” olmuşdur 🙂 . Jurnalistikadan başı çıxan və büdcədən asılılığı olmayanlar üçün Azərtacın ciddi saydığı stil o qədər gülüncdür ki, bu təşkilatı bir əməlli-başlı müzakirə eləyən də yoxdur. Ancaq dövlət büdcəsindən maliyyələşən istənilən qurumun pulları necə xərclədiyini izləmək, qiymətləndirmək çağdaş vətəndaş toplumunun əsas işlərindən biri olmalıdır.
Bir parazit şəkilçinin uzun illər jurnalistikada meydan sulaması, Azərtacın sayəsində 21-ci əsrə də adlaması onu göstərir ki, təkcə media qurumları yox, ali məktəblərdəki dilçilik kafedraları da, jurnalistika fakültələri də, EA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu da havayı çalışıb. Həm də onu göstərir ki, daha mürəkkəb, daha dərin problemləri bu qurumlar anlayıb həll eləyə bilməzlər.
Orta məktəbin 5-ci sinif şagirdinin də görə biləcəyi bir problemi həll eləmək üçün niyə onillər vaxt tələb olundu görəsən? Ölkənin minlərlə belə kiçik problemləri var. Onların hər birini təmizləməyə bu qədər vaxt getsə, sözsüz bu milləti alaq basmalıdır.
“-mışdır” şəkliçisi jurnalistliyə başladığım ilk vaxtlar redaktorlarla konfliktlərimə səbəb olub . Tələbə vaxtı yazılarımı redaktə eləyib ora “-mışdır” soxanlar məni çox qıcıqlandırırdılar. İzah eləməyə çalışırdım. Birisi deyirdi, sən tələbəsən, mən – filologiya elmləri namizədi, o biri deyirdi, ciddi yazmaq lazımdı, üçüncüsü sadəcə məni kabinetindən qovurdu…
Universiteti bitirən kimi əlimə fürsət keçdi. Azadlıq qəzetində əvvəlcə informasiya şöbəsinin müdiri, sonra redaktor müavini oldum. “-mışdır” şəkilçilərinə qarşı soyqırımına başladım. Bəzən də özümə nifrət eləyirdim ki, gör nə boyda problemləri buraxıb nəylə məşğul oluram.
Təbii, məni hərəkətə gətirən məsələnin alt qatı idi. Belə bir sual verim: niyə sovet dövründə, türkçülüyə qarşı repressiya aparatı işə salınan vaxtlar dilimizdə olmayan, yalnız Türkiyə türkcəsində olan “-mışdır” bütün xəbər cümlələrinin sonunda baş qaldırmağa başalmışdı?
Cavabım budur ki, bu şəkilçi Türkiyə türklərinin yox, totalitarizm və avtoritarizmin şəkilçisidir. Osmanlı dəftərxanasından gəlir. Tutalım, Stalinin nəsə dediyini auditoriyaya çatdırmaq istəyirik. Dilimizin qaydalarına görə, gözümüzlə görmüşüksə belə yazmalıyıq: “Stalin yoldaş dedi”. Əgər biz də ordan-burdan oxumuşuqsa və ya eşitmişiksə, belə çatdırmalıyıq: “Stalin yoldaş deyib”. Bir sözlə, dilimiz gördüyünü danışanla görmədiyini danışan arasında aydın fərq qoyur. Dilimizin qaydalarında xəbər verənin, jurnalistin, reportyorun önəmi var. Totalitarizmdə, avtoritarizmdə jurnalistin yeri vintcikdir. Onun haqqında danışdığını görüb-görməməsini hərləmirlər. Bu işə türklərin “-mışdır” şəkilçisi daha çox yarayır. Üstəlik bu şəkilçi psixologiyaya yönəlib. Rəsmilərin əlçatmazlığı, qeyri-adiliyi təsəvvürünü yaradır.
Təkcə totalitarizm və avtoritarizminmi şəkilçisidi bu “-mışdır”?
Dahası da var. Bəlkə də min il gözümüzü qorxudublar ki, hər adam kitab dilində yaza bilməz. İndi smayliklə ağlına gələni yazanların anlaması bir az çətin olacaq. Azərbayanda mirzələr deyilən bir sinfin, adamların gözünün qorxmasında maddi marağı olub. Ərizə yazmağı, məktub yazmağı hər kəs bacarmaz fikrini mirzələr beyinlərə yeridiblər. Bunun üçün yazı danışıqdan çox fərqli olmalı idi. Azərtac kimi ciddi görkəm ala-ala, adi bir yazı yazmağı böyük bir prosedura çevirə-çevirə bu işi görüblər.
Smayliklərin az qala durğu işarələrinə çevrildiyi bir dövrdə Azərtac kimi ciddi qurumların başlarını qumdan çıxarması və “-mışdır”-ı atması qaçılmazdır. Ancaq bunu dərk eləməyə niyə onillər getməlidir ki. Onillərimizi çöldən tapmışıq bəyəm ?
